HALO-BELUN HO HAKEREK-NA’IN KI’IKOAN NA’IN RUA: ABINAYA HO CLAYTON [Nota La’o Rai nian 6]

Iha fulan ida-ne’e ha’u sente haksolok tebes tanba ha’u bele halo belun ho hakerek-na’in ki’ikoan na’in rua: ida hosi Indonézia no ida seluk fali hosi Timor-Leste.

Ida hosi Indonézia naran Abinaya Ghina Jamela, ho tinan 9, no tuur iha klase 3, ensinu primáriu. Ida hosi Timor-Leste ho naran estimadu Clayton, tinan 9, no oras ne’e tuur iha klase 4, ensinu primáriu mós.

Abinaya hakerek poezia no proza, no Clayton hakerek proza.

Ha’u hahú deskobre obra poétika Abinaya nian iha fulan Setembru nian laran, iha tinan ida-ne’e. Poema ida, ho titulu, ”Masa Kecil di Timor-Leste”, ne’ebé Abinaya publika iha jornál, Media Indonesia, edisaun 10 Juñu 2018) mak atrai tebes ha’u-nia atensaun. Poema oan ne’e, ha’u konsege tradus ona ba lian Tetum iha fulan ida-ne’e, hanesan tuirmai:

Otas Ki’ik iha Timor-Leste

Dook iha Timor ne’ebá, labarik oan sira
husik an hosi inan-aman nia liman
hakat-tasi bá rai seluk
husik hela otas ki’ik,

Uma oin haksolok, oin
hirus inan nian, roupa iha armáriu
Lian tanis hakonu Dili
bainhira ró bá lori sira

Haluha inan-aman, hela fatin,
no buat hotu ne’ebé iha fuan ho ne'on
Sira ema lori hanesan
sinál manan funu nian

Feto-oan ki’ik lakohi
husik hela família
Nia hakarak nafatin hamutuk ho nia mamá,
han mamá nia hahán, hetan hako'ak hosi mamá,
hetan rei hosi mamá, halimar iha uma oin no kotuk
Maibé nia hahú haluha, hanesan ha’u hahú haluha
ha’u-nia belun di’ak ba ona no la hasoru malu tan. 
--

Iha loron 3, fulan ida-ne’e, ha’u foti inisiativa hodi halo kontaktu ho Abinaya liuhosi ninia pájina facebook, hodi hatete katak ha’u apresia ninia poema sira, no hakarak tebes halo-belun ho nia, hanesan ema ne’ebé mout iha mundu literáriu.

Ha’u simu kedas resposta pozitiva ida hosi Abinaya nia inan, ne’ebé mós nu’udar eskritora ida hotu. Ninia inan hatete katak, poema “Masa Kecil di Timor-Leste” ne’e Abinaya hakerek hafoin tiha nia konta istória ba Abinaya kona-ba Timor-Leste nia istória trájiku iha tinan 1970 nia laran bainhira Operasaun Seroja hala’o, ne’ebé to’o ikus, rezulta iha invazaun no aneksasaun ba Timor-Leste hosi militár Indonézia.

Tanba Abinaya tinan sei ki’ik, ninia inan maka kontrola hotu korespondénsia liuhosi facebook, ne’e duni mak ha’u seidauk iha korespondénsia direta ho Abinaya.

Abinaya nia inan mós haktuir mai ha’u katak nia mós hakerek poezia kona-ba Timor-Leste, liuliu kona-ba Kraras, koñesidu hanesan “Kampung Janda”.

Ha’u hatete ba Abinaya nia inan katak ha’u-nia oan na’in rua mos iha kuriozidade atu lee Abinaya nia obra literária sira, no hakarak sai belun ho ninia oan. Tanba de’it jestu apresiativu maka’as hosi ha’u-nia parte no mos hosi ha’u-nia oan na’in rua nian, ba Abinaya nia obra poétika no proza, ninia inan desidi oferese livru rua hanesan prenda ida hosi Abinaya, ne’ebe publika iha tinan ida-ne’e: livru ida nu’udar kolesaun poezia, no livru ida fali nu’udar kolesaun istória badak. Husu boot livru rua ne’e to’o iha ami-nia liman, iha tempu besik.

Iha loron 11, fulan ida-ne’e, Abinaya selebra ninia loron moris ba dala 9. Hanesan prenda oan ida hosi ha’u, ha’u haruka versaun tradusaun iha lian Tetum ba Abinaya nia poema, “ Masa Kecil di Timor-Leste” ba nia liuhosi ninia inan nia inbox messenger.

Clayton nia obra proza hahú buras iha tinan ida-ne’e. Nia hakerek ho estilu hanesan ema hakerek diáriu. Durante ne’e ha’u observa de’it Clayton nia obra sira liuhosi ninia pájina facebook: Diariu Clayton Manuel DF, ne’ebé nia Tia Esteviana maka jere.

Ita bele haree Clayton nia hakerek ida kona-ba hakail ikan tuirmai:

Kail ikan
Autór Clayton Manuel DF
=====================
Theolito labarik ida ne’ebé mak hela ho nia avó. Loroloron nia avó haruka Theolito ba kaer ikan iha mota padesa, iha mota ne’e mós ikan mesak boot de’it, Theolito hetan tan ikan barak, nia kontente loos tamba hahán ba loroloron nia iha.
Nia fila bá uma nia hetan nia kolega ida naran Rejano, Theolito haree Rejano mós atu bá kaer ikan, Theolito la’o bá uma ho laran kontente tamba nia hetan ikan barak tebes, nia to’o iha uma nia hamoos kedas ikan hodi te’in ba sira han.
Balu nia hodi ba fa’an balu nia han, nia la’o ba fa’an to’o basar ema hola ikan barak no nia kolega feto Alexsandrina mai hola ikan hotu kedas, nia hafodak tamba nia hola barak loos, Theolito bá uma nia hodi osan barak loos.
Nia avó kontente loos bele hola ona foos, kalan sira han ho kontente.
Ikus nia aprende ajuda inan-aman no família sira iha serbisu uma-laran.

Díli, loron-1 fulan-Agustu tinan-2018
--
Iha Sentru Juventude Bekora, horiseik lokraik, loron 14, fulan-Outubru, bainhira ha’u partisipa iha programa Selebrasaun Aniversáriu Francisco Borja da Costa nian ba dala 72, hamutuk ho maluk juventude sira seluk maka ha’u hahú hasoru hakerek na’in ki’ikoan Timor-Leste nian ida naran Clayton ne’e.

Molok ha’u sa’e bá palku atu atua múzika no poezia, ha’u dada-lia oituan ho Clayton ho nia Tia Esteviana, maka nu’udar mós eskritora proza foin-sa’e ida.

Ha’u hatete ba Clayton katak ha’u haksolok tebes hasoru malu ho nia ba dahuluk, no impresionadu tebes ho ninia kapasidade atu hakerek. Ha’u hatete ba nia katak hahú horiseik ami sai belun, no promete atu buka haka’as-an kontaktu malu loron-loron liuhosi facebook. Hosi dada-lia maka ha’u hatene katak Clayton bolu nia Tia Esteviana ho naran “Ametan”.

Horiseik iha selebrasaun loron moris Borja da Costa nian ne’e ha’u hetan oportunidade sa’e bá palku, hodi hananu múzika ida, ho titulu “Ha’u La’o ho Ha’u-nia Lalatak”.

Hosi posting facebook horikalan nian hosi ninia Tia Estevania, ha’u lee hetan notísia kona-ba Clayton ninia komentáriu kona-ba ha’u-nia atuasaun kanta horiseik lorokraik. Iha posting ne’e, Clayton nia Tia Estevania dehan,

“Depois rona tiha maun Jenuvem Eurito kanta Amaun C dehan "Avó ne'e nia lian hanesan ho Ebiet” “

Ha’u mós hatan posting ne’e hodi dehan,

“Hehehehe.. Avó nia lian ne'e hasara duni Ebiet sa.. Ebiet mak kontamina ona Avó ne'e ho nia lian mak furak no murak. Furak hasoru Clayton iha Bekora ohin.. Ha'u apresia Clayton nia laran luak atu halo belun ho ha'u.”

Furak tebes atu hatene katak jornalista Ajénsia Notisioza Timor-Leste, TATOLI, Rafy Belo, iha fulan Agostu, tinan ne’e, halo entrevista ida ho Clayton no hakerek artigu ida kona-ba nia. Iha liafuan inspirativu balu, ne’ebé haklaken hosi Clayton ba Rafy liuhosi Clayton ninia hakerek, hanesan tuirmai:

“ Livru, livru, livru! Livru halo ha’u hatene buat barak. Livru mak ha’u-nia murak.”

Ha’u hein atu haree iha tinan barak tuirmai Abinaya no Clayton sei sai hakerek-na’in famoza no famozu rua hosi Ázia Sudeste. Sira sei halo morin panorama literáriu mundu nian ho sira-nia hakerek ne’ebé furak no murak.

Ita hein katak Abinaya no Clayton nia obra poétika no prozaika sira mós sei bele mosu hanesan pomada atu kura kanek bubu sira tempu uluk nian ne’ebé Timor-Leste ho Indonézia iha, durante tempu okupasaun, iha tinan ruanulu resin haat nia laran.

Kmanek literáriu!
--
Fatuhada, 15 Outubru 2018
@JE/ABSA/KM