SHAKESPEARE NIA MATAN-BEEN

SHAKESPEARE NIA MATAN-BEEN

Hosi: *)Ida Fitri

HA’U hapara Romeo ne’ebé lori hela namanas ninia kuda atu hasoru Juliet no husu, “Ó hatene saída maka kona-ba matan-been?”

        Montague nia oan-mane ne’e ignora, nia dada hikas filafali ninia kuda nia freiu.

        “Oh, halo-an! Tansá mak la hatan ba ha’u-nia pergunta.” Ha’u hakilar entre rai-rahun, ne’ebé suhar-sa’e ba leten.

        “Ó husu ba ema ne’ebé sala, Señora. Husu de’it mak ba Señor Brooke ka ba Señor Shakespeare,” mane ne’e hakilar hodi hateke ba kotuk. Hafoin tiha, nia hateke filafali ba dalan oin. Nia sente loos atu hasoru-malu ho feto hosi família Capulet ne’e.

***

PARESE Montague nia oan-mane ne’e loos. Señor Brooke ka Señor Shakespeare iha resposta kona-ba ha’u-nia problema. Kleur ona mak ha’u-nia kakorok ne’e nakonu-sa’e ho masin. Tuir ema sira-ne’e, ne’e tanba ha’u-nia matan-been ne’e bou-an. Halo hahan hotu-hotu sai meer. Pudin Yorkshire ha’u-nia gostu mós muda nia sabór sai masin.

        Arthur Brooke mate tiha ona, imposivel atu ha’u bá tan nia rate. Saída mak rate sira bele haktuir? Laiha, aleinde nonok ne’ebé hamtauk. Esperansa úniku ha’u-nian mak bá tan drama sira-nia palku, ne’ebé namkari iha Londres laran. Sé mak hatene, sorte mai tan ha’u, no ha’u bele hasoru Ema Ida Ibun-Rahun Mihis, naran William Shakespeare.

        Ha’u-nia pasu para iha uma-drama ida nia oin. Uma andar ida, ne’ebé halo ho ai. Iha edifisiu ne’e nia odomatatan iha liafuan hakerek, Blackfriars Theater. Ha’u hein katak, iha laran ne’ebá iha resposta ida ba ha’u-nia problema. Feto balu hatais vestidu furak no mane balu hatais kazaku, tama bá iha fatin ne’e. Ha’u hanoin espetákulu atu hahú daudaun ona.

        Oinsá mak atu hasoru ho Señor Shakespeare ne’ebé famozu ne’e?

        Mane ida tau kamiza mutin ho xapeu ho kór xokolate hasé ha’u.

        “Señora! Haree ba, hanesan ita hasoru malu dala ida tiha ona.” Hamanasa midar oan ne’e, fó-hanoin ha’u kona-ba joven mane ida ho nia kuda.

        “Romeo? Ó halo saída iha ne’e?  Ó la’ós tuir loloos tenke bá hamutuk ho Juliet ka?”

        “Ha’u hakarak atu foti lisensa hodi deskansa oituan hosi papel Romeo nian,” nia hatan ho kaman.

        “Ó rasik halo saída mak o mai fali iha fatin ne’ebé hamosu laran-nakali ne’e?

        “Hamosu laran-nakali?” Ha’u husu hikas fali ba nia, tuir loloos ne’e ninia uma ka? “Hmm. Ha’u hakarak atu hasoru Señor Shakespeare.”

        “Ha’u sente aboresidu. Dala barak ona, mate beibeik ba ema ne’ebé hanesan.”

        “Seráke ida-ne’e mak la’ós naran domin loloos ka?”

        “Ó ho ema sira temi katak buat ne’e nu’udar domin loloos, maibé ha’u ulun-fatuk moras rona pergunta anju nian. Sira groseiru loos, no halo asustu. Kada vés ha’u hakotu moris, sira sempre mai ho oin ne’ebé oin seluk.”

        Ha’u fihir ho preokupadu ba joven-mane ne’e. Maibé, ha’u nu’udar apresiadór ba domin sagradu hosi Romeo ho nia doben nian. Romanse domin nian, ne’ebé lori bá to’o rai-ku’ak. Iha dala ida, ha’u mehi atu hetan mane hanesan Romeo ne’e, tama-husu ha’u. Mane ne’ebé sei la troka ha’u maske ninia vida sai nu’udar buat-sasan taru-malu nian. Buat ida mak sai klise loos, maibé triste tebes duni.

        Mane-klosan iha ha’u-nia sorin ne’e tata nia ibun-kulit kraik. Ha’u hanoin iha buat ruma mak sala ho oan-mane ne’ebé sai orgullu ba Montague ne’e. “Ó moras ka?”, ha’u husu.

        “Ó la’ós hakarak atu mai hasoru Shakespeare ka?” Invésde hatan, nia afinál fó-hanoin kona-ba ha’u-nia objetivu mai iha fatin ne’e. Ha’u hakru’uk ho neneik. “Mai, ha’u lori bá.” Mane ne’e desvia tiha loos konversa ne’e.

        Romeo lori ha’u bá palku kotuk nia diresaun. Kurtina boot sira sai dekorasaun ba fatin ne’e. Bainhira to’o iha ne’ebá, feto ida ho fuuk xokolate, hein tiha ona ami. Feto ne’e, haree ba elegante, falun-an ho vestidu toba nian. Ha’u koñese kedas feto ne’e. Juliet.

        “Ó hosi ne’ebé de’it mak ne’e, Doben?” feto ne’e husu ho maña ba nia doben. ”Sé mak feto ne’e?”, nia hatutan hodi haree tan mai ha’u-nia diresaun. Feto ne’e, loos kedas duni, la dook hosi sentimentu xiumés.

        “Ha’u haluha atu husu nia naran. Nia hakarak atu hasoru Señor Shakespeare.” Romeo, loos duni, nunka husu ha’u-nia naran. Ha’u ne’e apenas nu’udar feto ida hosi feto sira-ne’ebé hein atu hetan pedidu hosi mane-klosan hanesan nia.

        “Ó mak Anne ka? Shakespeare nia kaben?” Juliet siik.

        Ha’u doko-ulun filafali ho neneik. Sé mak ha’u? Ha’u laiha serteza ho ha’u-nia identidade rasik. Parese, ha’u ne’e nu’udar feto ida hosi feto sira, ne’ebé reprezenta tempu.

        “Iha ne’ebé mak ha’u bele hasoru Señor Shakespeare?” Ha’u seidauk haluha kona-ba ha’u-nia objetivu mai iha fatin ida-ne’e.

        Juliet hatudu ba iha diresaun kuartu ida nian. Fatin ida ne’ebé parese aktris sira uza atu troka roupa.

        Bainhira ha’u la’o bá iha kuartu ne’e, ha’u iha oportunidade haree Juliet dada Romeo ba iha sala klaran. Depois sira dansa hako’ak malu. Ah, sira ne’e, loos duni, nu’udar kazál ida ne’ebé iha armonia ba malu.

        BAINHIRA ha’u loke odomatan, nakukun hakonu vista. Ha’u-nia tilun akapta tanis ki’ikoan hosi kantu sala ne’e nian. Ha’u bele iha serteza katak ne’e mane ida nia lian. Naroman fraku hosi diresaun odomatan ne’ebé nakloke, halo ha’u-nia matan akapta mane ida nia kotuk-laran sa’e-tun, sa’e-tun: nia tanis namanas hela.

        “Anne? Ó mak ne’e ka?”, mane ne’e hasee ha’u sein fila oin.

        “La’ós, ha’u la’ós ó-nia Anne.”

        “Entaun, ó ne’e sé?

        Ha’u bila-an atu hatan ba pergunta mane ne’e nian. Ho neneik, nia fila nia isin-lolon. No nia matan fai to’o ha’u-nia fuan.

        “Anne….” Mane ne’e hako’ak kedas ha’u-nia isin-lolon. Konfuzaun ataka ha’u-nia an. Loos ka, ha’u ne’e mane ne’e nia kaben? “ Seráke ó sai hanesan ne’e, hafoin tiha ita hakoi Hamnet ka?”

        Hamnet? Sé tan mak ne’e? Laiha Hamnet iha istória Romeo ho Juliet nian.

        “Ita-nia oan-mane, loos duni, mate tiha ona, Anne. Favór, perdua ha’u. Perdua ha’u, ne’ebé okupadu loos ho palku sira-ne’e.” Arependimentu ne’ebé klean hatudu momoos iha mane ne’e nia oin.  Ha’u haree labarik mane oan ida toba-maten hela iha kaixaun laran.

        Ha’u-nia isin-lolon sai kaman no semo la hatene bá ne’ebé.

***

        HA’U sente ha’u-nia ain sama iha rai. Ha’u haree filafali prosesu hakoi-mate. Parese ida-ne’e hako’i mate-isin Hamnet nian ka? Imposivel. Ne’e hako’i-mate feto respeitada ida nian. Dezeñu feto bonita ida nian, tau iha kaixaun nia oin.

        Juliet ka? Ohin ha’u la’o hela ne’e, nia la’ós dansa namanas hela ho Romeo? Tansá maka akontesimentu ne’e mosu-sai mai rohan-rohan ba ha’u? Tuir loloos, bainhira haree sira dansa ohin, sabór meer nia bou-an iha ha’u-nia kakorok mós lakon. Maibé, buat ne’e akontese la kleur. Shakespeare halo sabór meer ne’e mai hikas filafali, até dobra liután duke antes.

        Seráke ha’u ne’e Anne? Mane ne’e nia doben. Oh, tansá mak iha buat barak mak la klaru iha ne’e?

        Mane bonitu ida la kleur halai tama ba iha rai-ku’ak laran. Matan hotu-hotu hateke ba nia. Lian dada-iis, rona ba, hosi diresaun ema sira ne’ebé mai hako’i-mate ne’e. “Hamlet!” Dala ida tan, konfuzaun ataka ha’u. Sá relasaun maka iha, entre Hamnet ho Hamlet. Parese Shakespeare kria Hamnet ne’e ba Hamlet ka? 

        Mane ne’ebé naran Hamlet ne’e bolu, no bolu hela naran ida, “Ophelia, Ophelia!” Ha’u hanoin, ne’e feto ne’ebé toba latan-an la book-an iha kaixaun laran ne’e nia naran. Parese, ne’e nia doben karik. Juliet nia ilas seluk. No feto ne’e mós mate hotu.

        Ha’u seidauk hetan resposta ho serteza bainhira mane ida naran Laertes konvida Hamlet atu luta hasoru-malu ho surik. Seráke Ophelia sai nu’udar razaun ba sira atu luta hasoru-malu? Feto ida mós, até, bele hamosu funu entre reinu rua.

        Hosi feto ho idade natoton, ne’ebé hatais vestidu metan ho fita iha nia kanotak, ne’ebé hamriik iha ha’u-nia sorin, ha’u hetan observasaun katak Laertes ne’e nu’udar Ophelia nia maun. No Hamlet, Ophelia nia doben oho tiha ona sira-nia aman. Feto ne’e hatama nia an ba iha mota laran. Dala ida tan istória domin ne’ebé nakonu ho laran-susar. No ha’u, dala ida tan, tama iha lasu rungu-ranga ida-ne’e nia laran.

        Tauk loos atu haree ba panorama iha oin ne’ebá. Mane-klosan rua prontu atu oho malu. Ha’u lakohi haree finál hosi buat sira-ne’e hotu. Sabór meer kontinua hanehan ha’u. Ha’u bele sente ha’u-nia isin-lolon tomak nakfilak-an sai meer, depois neneik-neneik partíkula sira hotu iha ha’u-nia isin-lolon sai moos-nabilan. Ha’u sai hatene loloos kona-ba ha’u-nia an.

Ha’u nu’udar de’it matan-been ne’ebé iha ilas feto ida nian.

FINÁL

*) Ida Fitri nu’udar eskritora  ida hosi Provinsia Aceh, Indonézia. Iha fulan-Marsu tinan 2015, ba dala uluk, Ida Fitri nia istória badak bele publika iha jornál Serambi Indonesia, hafoin tiha Suara Merdeka, Radar Malang, Republika, Kedaulatan Rakyat, Tempo, Pikiran Rakyat no mídia sira seluk.

**)Istória badak ne’e tradús hosi Abé Barreto Soares, no foti hosi Ida Fitri nia kolesaun istória badak ho títulu “Air Mata Shakespeare”.